در آیات قرآنی از علم مطلق خداوند نسبت به همه هستی سخن به میان آمده که شامل کلیات و جزئیات می شود. از همین رو آمده است که خداوند همه آن چه در جان و جهان اتفاق می افتد می داند و آن را در ام الکتاب ثبت و ضبط کرده است(حدید، آیات 22 و 23)؛ زیرا این احاطه علمی خداوند به احاطه وجودی خداوند بر می گردد که اول و آخر و هم چنین صمد است و همه هستی را پر کرده است.

اما باید دانست دانایی خدا هرگز با توانایی ما در تضاد نیست؛ زیرا خداوند می داند که ما چه می کنیم، ولی این دانایی خداوند موجب سلب اختیار آدمی نمی شود و انسان این توانایی را داراست که میان کفر و ایمان و کفران و شکران یکی را انتخاب کند.(انسان، آیه 3)

البته نکته ظریف آن که ما این توانایی را داریم و می توانیم سرنوشت خودمان را رقم بزنیم؛ اما این توانایی به شکلی محدود می شود؛ زیرا عوامل بسیاری در زندگی ما مستقیم و غیر مستقیم نقش دارند و تنها این ما نیستیم که سرنوشت خودمان را رقم می زنیم، بلکه عوامل دیگری نیز نقش دارند که شامل دهها مقتضی و مانع می شود که باید همه آن فراهم آید یا برطرق شود. به عنوان نمونه پدر و مادرمان در سرنوشت ما نقش دارند؛ چنان که امام صادق(ع) می فرماید: کسب الحرام یبین فی الذریة؛ کسب حرام در فرزندان خودش را نشان می دهد.(وسائل‌الشیعه، آل البیت، ج17، ص82)

پس آن چیزی که شاکله، شخصیت، ماهیت و به یک معنا هویت وجودی و اصلی ما را می سازد، عوامل بسیاری است که برخی از آن ها در دست ما و برخی دیگر بیرون از دست ما است. اما این موجب نمی شود که ما از اختیار بیرون برویم و نتوانیم شاکله خودمان را تغییر دهیم، اما با توجه به محیط و عوامل گوناگون تغییر شاکله برای برخی آسان تر و برای برخی دیگر سخت تر خواهد بود؛ یعنی آن فطرتی را که خداوند برای همه قرار داده، برخی در همان کودکی در شرایط قرار می گیرند که والدین در همان آغاز زنگاری بر آن می زنند و برخی دیگر بدون زنگار آن را نگه می دارند. از همین روست که در آیه 27 سوره نوح (ع) از تولد کودکان در محیط بسیار آلوده کفر علمی و فجور عملی سخن به میان می آید که شرایط سرنوشت سعادتمند سخت تر خواهد شد.

این که پیامبر(ص) می فرماید: الشقی من شقی فی بطن أمه والسعید من سعد فی بطن أمه؛ بدبخت در شکم مادرش بدبخت و خوشبخت در شکم مادرش خوشبخت است، به معنایی دانایی خداوند همراه با توانایی ما است؛ از این روست که امام کاظم در تفسیر این سخن پیامبر(ص) می فرماید: الشقی من علم الله وهو فی بطن أمه أنه سیعمل أعمال الاشقیاء ، والسعید من علم الله وهو فی بطن أمه أنه سیعمل أعمال السعداء؛ بدبخت کسی است خداوند می داند در حالی که در شکم مادرش است، او اعمال بدبختان را انجام می دهد و خوشبخت کسی استکه خداوند می  داند در حالی که هنوز در شکم مادرش است او اعمال خوشبختان را انجام می دهد.(توحید، ص 366؛ بحارالانوار، دارالاحیاء، ج 5، ص 157، حدیث 10)